مقدمه

روز پنج‌شنبه ۶ شهریور ۱۴۰۴ (۲۸ اوت ۲۰۲۵)، سه کشور اروپایی شامل فرانسه، آلمان و بریتانیا رسماً اعلام کردند که قصد دارند مکانیسم ماشه (Snapback) را علیه ایران فعال کنند. این تصمیم به معنای بازگشت خودکار همه تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران خواهد بود. چنین خبری به سرعت بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌ها، بازارهای مالی و فضای سیاسی ایران داشت.


در این مقاله از «خانه ترید علیزاده» به بررسی مفهوم مکانیسم ماشه، واکنش مقامات ایرانی و تأثیر مستقیم این رویداد بر بازار مالی ایران می‌پردازیم.


مکانیسم ماشه چیست؟


«مکانیسم ماشه» یا همان Snapback، یکی از بندهای توافق هسته‌ای برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت است. طبق این سازوکار:


اگر یکی از اعضای برجام ادعا کند که ایران تعهداتش را نقض کرده، می‌تواند پرونده را به شورای امنیت سازمان ملل ببرد.


اگر ظرف ۳۰ روز قطعنامه‌ای برای ادامه لغو تحریم‌ها تصویب نشود، همه تحریم‌های پیشین سازمان ملل به‌صورت خودکار علیه ایران بازمی‌گردند.


مهم‌ترین نکته این است که هیچ کشوری نمی‌تواند این فرآیند را وتو کند.


این مکانیسم تنها تا ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ اعتبار دارد. به همین دلیل، اروپایی‌ها پیش از پایان مهلت قانونی تصمیم گرفته‌اند این ابزار فشار را فعال کنند.

اقدام اروپایی‌ها در روز پنج‌شنبه


بر اساس گزارش رسانه‌های بین‌المللی، انگلیس، فرانسه و آلمان روز پنج‌شنبه طی نامه‌ای به دبیرکل سازمان ملل اعلام کردند که ایران در تعهدات هسته‌ای خود کوتاهی کرده و باید مکانیسم ماشه فعال شود.

اروپایی‌ها معتقدند ایران در دو زمینه نقض جدی داشته است:


ادامه غنی‌سازی اورانیوم در سطحی فراتر از توافق.


محدود کردن بازرسی‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی.


این تصمیم اروپایی‌ها آخرین تیر آنها برای فشار به ایران پیش از پایان تاریخ اعتبار برجام محسوب می‌شود.

واکنش ایران به فعال‌سازی مکانیسم ماشه


مقامات ایرانی این اقدام را غیرقانونی و غیرمشروع خوانده‌اند.


وزارت امور خارجه اعلام کرده که فعال‌سازی مکانیسم ماشه نقض فاحش تعهدات اروپاست و ایران پاسخ متناسب خواهد داد.


برخی مقامات مجلس و شورای عالی امنیت ملی تهدید کرده‌اند که در صورت بازگشت تحریم‌ها، ایران ممکن است همکاری خود را با آژانس متوقف کند یا حتی از معاهده NPT خارج شود.


در مذاکرات ژنو که در روزهای اخیر برگزار شد، ایران و طرف‌های اروپایی نتوانستند به توافقی دست یابند و فضای دیپلماتیک به بن‌بست رسید.

تأثیر مکانیسم ماشه بر بازار مالی ایران


بازارهای مالی ایران به شدت نسبت به این خبر واکنش نشان دادند:


دلار در بازار آزاد به مرز یک میلیون تومان نزدیک شد و رکوردهای جدیدی ثبت کرد.


تحلیلگران پیش‌بینی می‌کنند در صورت اجرای کامل تحریم‌ها، نرخ دلار می‌تواند تا سطح ۱٬۶۵۰٬۰۰۰ ریال افزایش پیدا کند.


تورم نیز در مسیر صعودی قرار خواهد گرفت و احتمالاً تا حدود ۹۰ درصد بالا خواهد رفت.


بازار سرمایه در شرایط پرریسک قرار دارد؛ شاخص بورس با خروج سرمایه‌گذاران حقیقی و بی‌اعتمادی عمومی احتمالاً با افت بیشتری روبه‌رو خواهد شد.


نفت ایران و مبادلات انرژی نیز در معرض تهدید جدی هستند؛ زیرا بانک‌ها و بیمه‌های بین‌المللی ممکن است همکاری خود را متوقف کنند و صادرات به چین و سایر کشورها کاهش یابد.

به‌طور کلی، فعال‌سازی مکانیسم ماشه یک پیام آشکار به فعالان اقتصادی و مالی ایران بود: ریسک سرمایه‌گذاری بالا رفته و شرایط اقتصادی شکننده‌تر از گذشته خواهد شد.

جمع‌بندی و چشم‌انداز آینده


اروپایی‌ها با فعال‌سازی مکانیسم ماشه تلاش می‌کنند ایران را به میز مذاکره بازگردانند یا دست‌کم هزینه ادامه مسیر هسته‌ای را افزایش دهند. ایران در مقابل، موضعی سخت اتخاذ کرده و تهدید به اقدامات متقابل کرده است.


در این میان، بازار مالی ایران بلافاصله واکنش منفی نشان داده و چشم‌انداز آینده اقتصادی کشور تیره‌تر به نظر می‌رسد. برای معامله‌گران و سرمایه‌گذاران، رصد تحولات سیاسی و امنیتی بیش از هر زمان دیگری اهمیت پیدا کرده است.


برای دریافت تحلیل‌های روزانه و آموزش مدیریت سرمایه در شرایط بحران، با خانه ترید علیزاده همراه باشید.